حدیث ۱۰۲۴۹
(۱۰۲۴۹) الکافی (ح ۲۸۶۶): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنْ حَمّادِ بْنِ عیسَی عَنْ إبْراهیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمانیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أبانِ بْنِ أبی‌عَیّاشٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلالیِّ عَنْ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام قالَ: «بُنیَ الْکُفْرُ عَلَی أرْبَعِ دَعائِمَ. الْفِسْقِ وَ الْغُلُوِّ وَ الشَّکِّ وَ الشُّبْهَةِ وَ الْفِسْقُ عَلَی أرْبَعِ شُعَبٍ. عَلَی الْجَفاءِ وَ الْعَمَی وَ الْغَفْلَةِ وَ الْعُتُوِّ. فَمَنْ جَفا، احْتَقَرَ الْحَقَ وَ مَقَتَ الْفُقَهاءَ وَ أصَرَّ «عَلَی الْحِنْثِ الْعَظیمِ» وَ مَنْ عَمیَ، نَسیَ الذِّکْرَ وَ اتَّبَعَ الظَّنَّ وَ بارَزَ خالِقَهُ وَ ألَحَّ عَلَیْهِ الشَّیْطانُ وَ طَلَبَ الْمَغْفِرَةَ بِلا تَوْبَةٍ وَ لا اسْتِکانَةٍ وَ لا غَفْلَةٍ وَ مَنْ غَفَلَ، جَنَی عَلَی نَفْسِهِ وَ انْقَلَبَ عَلَی ظَهْرِهِ وَ حَسِبَ غَیَّهُ رُشْداً وَ غَرَّتْهُ الْأمانیُّ وَ أخَذَتْهُ الْحَسْرَةُ وَ النَّدامَةُ إذا قُضیَ الْأمْرُ وَ انْکَشَفَ عَنْهُ الْغِطاءُ وَ بَدا لَهُ ما لَمْ یَکُنْ یَحْتَسِبُ وَ مَنْ عَتا عَنْ أمْرِ اللهِ، شَکَّ وَ مَنْ شَکَّ، تَعالَی اللهُ عَلَیْهِ. فَأذَلَّهُ بِسُلْطانِهِ وَ صَغَّرَهُ بِجَلالِهِ، کَما اغْتَرَّ بِرَبِّهِ الْکَریمِ وَ فَرَّطَ فی أمْرِهِ وَ الْغُلُوُّ عَلَی أرْبَعِ شُعَبٍ. عَلَی التَّعَمُّقِ بِالرَّأْیِ وَ التَّنازُعِ فیهِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقاقِ. فَمَنْ تَعَمَّقَ، لَمْ یُنِبْ إلَی الْحَقِّ وَ لَمْ یَزْدَدْ إلّا غَرَقاً فی الْغَمَراتِ وَ لَمْ تَنْحَسِرْ عَنْهُ فِتْنَةٌ إلّا غَشیَتْهُ أُخْرَی وَ انْخَرَقَ دینُهُ، فَهُوَ یَهْوی «فی أمْرٍ مَریجٍ» وَ مَنْ نازَعَ فی الرَّأْیِ وَ خاصَمَ، شُهِرَ بِالْعَثَلِ مِنْ طولِ اللَّجاجِ وَ مَنْ زاغَ، قَبُحَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَةُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّیِّئَةُ وَ مَنْ شاقَّ، اعْوَرَّتْ عَلَیْهِ طُرُقُهُ وَ اعْتَرَضَ عَلَیْهِ أمْرُهُ، فَضاقَ عَلَیْهِ مَخْرَجُهُ، إذا لَمْ یَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُؤْمِنینَ وَ الشَّکُ عَلَی أرْبَعِ شُعَبٍ. عَلَی الْمِرْیَةِ وَ الْهَوَی وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَبِأیِّ آلاءِ رَبِّکَ تَتَماری»» وَ فی رِوایَةٍ أُخْرَی: «عَلَی الْمِرْیَةِ وَ الْهَوْلِ مِنَ الْحَقِّ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلامِ لِلْجَهْلِ وَ أهْلِهِ. فَمَنْ هالَهُ ما بَیْنَ یَدَیْهِ، «نَکَصَ عَلی عَقِبَیْهِ» وَ مَنِ امْتَرَی فی الدّینِ، تَرَدَّدَ فی الرَّیْبِ وَ سَبَقَهُ الْأوَّلونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ أدْرَکَهُ الْآخِرونَ وَ وَطِئَتْهُ سَنابِکُ الشَّیْطانِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَکَةِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، هَلَکَ فیما بَیْنَهُما وَ مَنْ نَجا مِنْ ذَلِکَ، فَمِنْ فَضْلِ الْیَقینِ وَ لَمْ یَخْلُقِ اللهُ خَلْقاً أقَلَّ مِنَ الْیَقینِ وَ الشُّبْهَةُ عَلَی أرْبَعِ شُعَبٍ. إعْجابٍ بِالزّینَةِ وَ تَسْویلِ النَّفْسِ وَ تَأوُّلِ الْعِوَجِ وَ لَبْسِ الْحَقِّ بِالْباطِلِ وَ ذَلِکَ بِأنَّ الزّینَةَ، تَصْدِفُ عَنِ الْبَیِّنَةِ وَ أنَّ تَسْویلَ النَّفْسِ، یُقْحِمُ عَلَی الشَّهْوَةِ وَ أنَّ الْعِوَجَ، یَمیلُ بِصاحِبِهِ مَیْلاً عَظیماً وَ أنَّ اللَّبْسَ، ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ. فَذَلِکَ الْکُفْرُ وَ دَعائِمُهُ وَ شُعَبُهُ.»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از حماد بن عیسی از ابراهیم بن عمر الیمانی از عمر بن اذینه از ابان بن ابی‌عیاش از سلیم بن قیس الهلالی روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: مختلف فیه.
امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمودند: «بنا شده است کفر بر چهار ستون. فسق و غلو و شک و شبهه و فسق بر چهار شعبه است. بر جفا و کور(دلی) و غفلت و تجاوز. پس کسی که جفا کرد، حقیر شمرده حق را و دشمن داشته فقها را و اصرار ورزیده «عَلَی الْحِنْثِ الْعَظیمِ» و کسی که کور(دلی) کند، فراموش کند ذکر (الله) را و تبعیت کند ظن را و جنگ‌طلبی کند خالق را و اصرار ورزد بر او شیطان و طلب کند آمرزش را بدون توبه و بدون خضوع و نه غفلت و کسی که غفلت ورزد، جنایت کرده بر خودش و بازگشته به پشتش و گمراهیش را رشد به حساب آورده و فریفته او را ناراستی‌ها و فرا گرفته او را حسرت و پشیمانی هنگامی که کار گذشته و پرده از او برداشته شده و آغاز گشته برای او آن‌چه به حساب نمی‌آورده است و کسی که تجاوز کند از امر الله، شک کند و هر کس شک کند، برتری جوید الله بر او. پس ذلیل گرداند او را به سلطنتش و تحقیر کند او را به جلالش، همان‌گونه که مغرور شد به پروردگار کریمش و کوتاهی کرد در کارش و غلو، بر چهار شعبه است. بر عمیق شدن در رأی و منازعه در آن و انحراف از حق و دشمنی با اهل حق. پس کسی که تعمق کند (بر رأی خود)، باز نگردد به سوی حق و زیاد نمی‌کند مگر غرق شدن در غفلت‌ها را و برداشته نشود از او فتنه‌ای مگر بپوشاند او را (فتنه‌ای) دیگر و دریده شود دینش، پس او سقوط می‌کند «فی أمْرٍ مَریجٍ» و کسی که منازعه کند در رأی و دشمنی ورزد، شهره شود به حماقت از (جهت) بلندی لجبازی و کسی که منحرف شود، قبیح شود نزد او حسنه و زیبا شود نزدش بدی و کسی که دشمنی ورزد، پوشیده شود بر او راه‌هایش و معترض او شود کارش، پس تنگ گردد بر او محل خروجش، چرا که تبعیت ننموده راه مؤمنان را و شک بر چهار شعبه است. بر شک در کار و هوی و تردید و خودباختگی و آن است کلام الله عز و جل: «فَبِأیِّ آلاءِ رَبِّکَ تَتَماری»» و در روایت دیگری است: «بر شک در کار و ترس از حق و تردید و خودباختگی نسبت جهل و اهل آن. پس کسی که بترسد از آن‌که مقابلش هست، «نَکَصَ عَلی عَقِبَیْهِ» و کسی که ستیزه‌جویی کند در دین، سرگردان می‌شود در شک و سبقت گیرند او را اولین از مؤمنان و درک کنند او را آخران و زیر پا گذارند او را سم‌های شیطان و کسی خودباخته شود برای هلاکت دنیا و آخرت، هلاک شود در آن‌چه بین این دو است و کسی که نجات یابد از آن، پس از فضل یقین است و خلق نکرده است الله، خلقی کم‌تر از یقین و شبهه بر چهار شعبه است. شگفت‌زده شدن به زینت و خودآرایی و بازگرداندن کجی و پوشاندن حق به باطل و آن به این است که زینت، مانع می‌شود از روشنی و این‌که خودآرایی، قرار می‌گیرد در شهوت و این‌که کجی، منحرف می‌کند صاحبش را انحرافی بسیاربزرگ و این‌که تلبیس، ظلماتی است بعض آن بالای بعض دیگر. پس این است کفر و ستون‌های آن و شعبه‌های آن.»
